مقدمه
به نقل از پایگاه اطلاع رسانی شهرسازی و معماری، بررسی آماری نشان دهنده این موضوع است که در هر سال 50 میلیون نفر به جمعیت شهر نشین کشورهای در حال توسعه اضافه می شود. در ایران نیز شهر نشینی طی دهه های گذشته با شتاب فزاینده ای گسترش یافته و همچنان این روند ادامه دارد.
رشد سریع جمعیت و گرایش مردم به شهر نشینی، تقاضای فزاینده ای را برای تهیه مسکن به دنبال داشته که این موضوع در پی خود مشکلات عدیده ای در زمینه توسعه شهری بوجود آورده است. ناتوانی در پاسخگویی مطلوب و مناسب به این مساله، وضعیت نا مطلوبی را به صورت بی مسکنی، بد مسکنی و تنگ مسکنی برای بسیاری از اقشار جامعه به همراه آورده است.
مسکن به عنوان یکی از نیازهای نخستین بشر، ابتدایی ترین سوالی بوده که انسان سعی در یافتن پاسخی مناسب و معقول برای آن بوده است، اما همیشه در برنامه ریزی های ملی به مسکن نه به عنوان محلی برای آسایش ساکنان در ابعاد عینی و ذهنی، بلکه به عنوان یک مشکل اقتصادی و فقط از این بعد بر خورد شده است.
سازندگان و تولیدکنندگان مسکن آزاد به دلیل اینکه به دنبال فروش سریع و بازگشت سرمایه خود هستند، سعی در هر چه بیشتر مطرح کردن خود در محله مسکونی و نمایشی متمایز از بنای خود دارند و به همین دلیل یکی از دلایل عمده ناهماهنگی نمای ساختمان ها در سطح شهر هستند.
در رابطه با مسکن تعاونی شرایط بدتری وجود دارد. به دلیل وضعیت مالی ضعیف سازندگان و اینکه ساکنان و مالکان به دنبال فروش ساختمان نیستند، بدون انجام عملیات پایانی نظیر نماسازی مورد استفاده قرار می گیرند و یا با کمترین هزینه و بدون طراحی نما، حجم و کالبد ساختمان رها می شود. البته در سال های اخیر در شهر تهران هیچ ساختمانی بدون نماسازی نبوده است، لیکن این مساله در شهرستان ها همچنان انجام می شود.
رشد سریع جمعیت و گرایش مردم به شهر نشینی، تقاضای فزاینده ای را برای تهیه مسکن به دنبال داشته که این موضوع در پی خود مشکلات عدیده ای در زمینه توسعه شهری بوجود آورده است. ناتوانی در پاسخگویی مطلوب و مناسب به این مساله، وضعیت نا مطلوبی را به صورت بی مسکنی، بد مسکنی و تنگ مسکنی برای بسیاری از اقشار جامعه به همراه آورده است.
مسکن به عنوان یکی از نیازهای نخستین بشر، ابتدایی ترین سوالی بوده که انسان سعی در یافتن پاسخی مناسب و معقول برای آن بوده است، اما همیشه در برنامه ریزی های ملی به مسکن نه به عنوان محلی برای آسایش ساکنان در ابعاد عینی و ذهنی، بلکه به عنوان یک مشکل اقتصادی و فقط از این بعد بر خورد شده است.
سازندگان و تولیدکنندگان مسکن آزاد به دلیل اینکه به دنبال فروش سریع و بازگشت سرمایه خود هستند، سعی در هر چه بیشتر مطرح کردن خود در محله مسکونی و نمایشی متمایز از بنای خود دارند و به همین دلیل یکی از دلایل عمده ناهماهنگی نمای ساختمان ها در سطح شهر هستند.
در رابطه با مسکن تعاونی شرایط بدتری وجود دارد. به دلیل وضعیت مالی ضعیف سازندگان و اینکه ساکنان و مالکان به دنبال فروش ساختمان نیستند، بدون انجام عملیات پایانی نظیر نماسازی مورد استفاده قرار می گیرند و یا با کمترین هزینه و بدون طراحی نما، حجم و کالبد ساختمان رها می شود. البته در سال های اخیر در شهر تهران هیچ ساختمانی بدون نماسازی نبوده است، لیکن این مساله در شهرستان ها همچنان انجام می شود.
چگونه به موضوع نما در معماری بیندیشیم؟
نما در لغت نامه دهخدا به معنای صورت ظاهری هر چیزی، آنچه که در معرض دید و برابر چشم است، آنچه از بیرون سوی دیده می شود، منظره خارجی بنا و عمارت، قسمت خارجی ساختمان و نماسازی، فن روسازی ساختمان و ساختن نمای عمارت است. در سال های اخیر پس از مطرح شدن دوباره اهمیت فضاهای عمومی و ارزش زندگی شهری، نما اهمیت دوباره ای یافته است. نما در عمل درون ساختمان را از بیرون و فضای خصوصی را از فضای عمومی جدا می کند. نما حاکی از موقعیت فرهنگی سازندگان ساختمان است و نشانگر میزان نظم طرح ساختمان، امکانات و ذوق تزیین و خانه آرایی طراح و مالک است. یک نما به مثابه معرفی وضعیت ساکنان ساختمان در بین عموم است. نما در واقع صورت ساختمان و بهترین بیان حالتی است که فرد طراح یا مالک از خود در برابر بیرون دارد. نماهای داخل ساختمان بیشتر جنبه خصوصی دارند، لیکن نماهایی که به سمت کوچه و بافت شهر باز می شوند، جنبه عمومی تر دارند.
ضوابط طراحی نمای ساختمان در تهران
معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران ضوابطی را برای طراحی و اجرای نما با هدف جلوگیری از آشفتگی و بهم ریختگی نمای شهری پایتخت به شهرداری های مناطق 22 گانه ابلاغ کرده است. این ضوابط را می توان ضوابط عمومی طراحی نمای ساختمان در شهر تهران نامید. علاوه بر این ضوابط عمومی ، شهرداری های مناطق نیز ضوابطی مختص به خود را تهیه و تنظیم کرده اند که جهت طراحی نما علاوه بر رعایت این ضوابط عمومی بایستی مد نظر قرار گیرند. این ضوابط اختصاصی را می توانید در دیگر مطالب ارائه شده در این وبسایت مطالعه فرمایید. در این مطلب به بیان ضوابط عمومی مناطق 22 گانه تهران می پردازیم.
ضوابط مذکور بایستی از طراحی نما در مرحله صدور جواز تا اجرای نما و هنگام اخذ پایانکار مورد توجه طراحان، سازندگان و مأموران شهرداری قرار گیرند. این ضوابط که در سه سطح «الزام» ، «توصیه» و «پرهیز» تهیه و تنظیم شده اند به شرح زیراند:
فرم، مصالح، رنگ
1. الزام
- ضرورت استفاده از مصالح مرغوب و مقاوم در برابر فرسایش و آلوده شدن نما
- ضرورت هماهنگی رنگ غالب با رنگ ابنیه مجاور
- ضرورت تأیید طرح و نمای ساختمان های واقع در نبش گذرهای اصلی و پوشاندن درز انقطاع بین دو ساختمان با مصالح متناسب با نما
2. توصیه
- پرهیز از بکارگیری رنگ های متعدد در سطح غالب نما
- استفاده از مصالح قابل شستشو در طبقه همکف به منظور حفظ زیبایی نما
- نمای ابنیه از جنس آجر بندکشی شده
- سیمان به صورت آب ساب یا شسته با آبچکان مناسب
- سنگ یا ترکیبی از این نوع مصالح باشد: مصالح بوم آورد و مقاوم، بهره گیری از ارزش های معماری ایرانی در طراحی نما و اجزای آن
3. پرهیز
- عدم استفاده از نماهای تمام شیشه ای (سطح شیشه خور نما بیشتر از 60 درصد) یا تمام فلزی
- عدم استفاده از رنگ های نا متعارف یا تند در نمای ساختمان
- پرهیز از بکارگیری مصالح متعدد در نمای ساختمان (حداکثر چهار نوع)
- عدم استفاده از فرم های نامتعارف و نا مأنوس ( نظیر مجسمه و ...) در طراحی نما
- عدم استفاده از مصالح برنده یا شکننده در طبقات همکف و اول که در معرض تماس با انسان هستند
بام بنا
1. الزام
- ضرورت هماهنگی خط پیشانی ساختمان با ساختمان های همجوار در صورت واجد ارزش بودن
- ضرورت هماهنگی فرم، نما و شکل غالب بام با ویژگی معماری بومی
- ضرورت پیش بینی تدابیری همچون آبچکان برای بام به شکلی که از لغزش آب بر روی نما و ایجاد لکه جلوگیری شود
2. توصیه
- استفاده از پوشش گیاهی در سطح بام ساختمان با رعایت نکات ایمنی و جزئیات اجرایی
- هماهنگی کف سازی بام با ملک های همجوار در صورت ارزشمند بودن کف سازی ملک مجاور
3. پرهیز
- ممنوعیت تعبیه هرگونه عناصر تأسیساتی همچون دودکش در بام به صورتی که از معابر جانبی قابل رویت باشد
- عدم تجاوز پیش آمدگی و تراز بام از ساختمان های همجوار در طبقات یکسان در صورت ارزشمند بودن
پیش آمدگی و بازشوها
1. الزام
- ضرورت طراحی فضای ورودی ساختمان به صورت خوانا و متناسب با سایر ارکان و اجزای نما
- ضرورت پیش بینی تدابیری همچون قرنیز برای کف پنجره ها به نحوی که از لغزش آب بر روی نما و ایجاد لکه جلوگیری شود
2. توصیه
- عقب نشینی ورودی پیاده و ماشین از حد مالکیت به میزان حداقل 1/5 متر
- پیش بینی فضای مورد نیاز جهت خشک کردن البسه در محدوده ای خارج از دید عموم
- هماهنگی خطوط تراز، پیش آمدگی، بازشوها و لبه بالکنی ها با نمای ساختمان مجاور
- هماهنگی ابعاد و اشکال بازشوها با یکدیگر و توجه به بازشوهای موجود در پلاک های همجوار
3. پرهیز
- ممنوعیت ایجاد هرگونه اختلاف سطح (لبه، پله) در سطح پایین نما (تراز زمین)
- ممنوعیت ایجاد هرگونه پیش آمدگی فضای ورودی در معبر عمومی
- پیش آمدگی عناصری همچون لبه پنجره ها، قرنیز و قاب سازی های مجاز در فضای معبر عمومی بیش از 10 سانتی متر
- عدم استفاده از بازشوهای با اشکال هندسی متفاوت ونامأنوس در نما
الحاقات
1. الزام
- ضرورت طراحی، اجرا و نصب تمامی عناصر مربوط به تأسیسات ساختمان اعم از مکانیکی، الکتریکی و نظایر آن در مکان هایی که در معرض دید از معابر عمومی قرار نگیرد
2. توصیه
- استفاده از جاگلی، بام سبز و ... در لبه بالکن ها یا در مجاورت پنجره ها به منظور تأمین مطلوبیت بصری در معابر مشروط به رعایت اصول ایمنی و بهداشتی
- هماهنگی شکل تابلوها در نمای تمامی ساختمان ها
3. پرهیز
- ممنوعیت طراحی و اجرای هرگونه تجهیزات تأسیساتی به طور نمایان در نمای اصلی، جانبی و جداره های شهری
- عدم درج هرگونه نوشته بر روی نمای ساختمان مازاد بر آنچه که در نقشه نمای مصوب مجاز بوده است
- ممنوعیت اجرا و نصب تابلو خارج از جایگاه پیش بینی شده در طراحی نمای ساختمان
- عدم استفاده از علائم و نمادهایی که اشاعه دهنده تفکرات خلاف عرف باشد